– मला बालपणापासूनच इतिहास आणि संगीतात रुची होती. वयाच्या पाचव्या वर्षापासून कर्नाटक संगीत शिकायला सुरुवात केली. लहानपणी दूरदर्शनवर संजय खान निर्मित ‘दि स्वोर्ड ऑफ टिपू सुलतान’ ही मालिका लागायची. त्यामध्ये टिपू सुलतानला श्रेष्ठ दाखविण्यासाठी म्हैसूरच्या वाडियार राजघराण्याची प्रतिमा मलीन करण्यात आली. आधुनिक कर्नाटकाचा पाया घालणाऱ्या सहाशे वर्षांच्या या राजघराण्याची बदनामी कर्नाटकातील जनतेला रुचली नाही. त्या विरोधात ठिकठिकाणी उत्स्फूर्त निषेध आंदोलने झाली. त्याचा परिणाम माझ्यावर झाला. सत्य काय आहे, ते जाणून घेण्यासाठी प्रत्येक सुटीत मी म्हैसूरच्या राजमहालात जाऊन तेथील इतिहास संग्रहातील माहिती संकलित करीत होतो. राजघराण्यातील लोकांशी बोलत होतो. तब्बल दहा वर्षे हे काम सुरू होते. पुढे अभियांत्रिकी आणि व्यवस्थापन शास्त्राचे शिक्षण घेऊन कॉर्पोरेट क्षेत्रात काम सुरू केल्यावर वाडियार राजघराण्याचा इतिहास पुस्तक स्वरूपात यावा, अशी इच्छा हितचिंतकांनी व्यक्त केली. वास्तविक आपल्याला कायमच उत्तर भारत केंद्रीत इतिहास शिकविला जातो. मराठा साम्राज्य, दक्षिण भारत, ईशान्य भारतातील राजघराण्यांविषयी माहिती देणारी पुस्तके नाहीत. त्यामुळे वाडियार राजघराण्याच्या सहाशे वर्षांच्या कालखंडावर २००८मध्ये ‘स्प्लेंडर्स ऑफ रॉयल म्हैसूर’ हे पुस्तक लिहिले आणि लेखन प्रवासाचा प्रारंभ झाला.

ग्रामोफोनवर आवाज रेकॉर्ड करणारी पहिली भारतीय शास्त्रीय संगीतकार गौहर जान यांच्यावर तुम्ही चरित्र लिहिल्यावर संगीत इतिहास विषयात ‘पीएचडी’ केली. त्यानंतर तुम्ही कॉर्पोरेट करिअर सोडून पूर्णपणे संशोधन-लेखनाकडे कसे वळालात?

– पहिले पुस्तक लिहिल्यानंतर कॉर्पोरेट क्षेत्रातील नोकरीकडे परत जाईन, असे मला वाटत होते; परंतु म्हैसूरच्या राजघराण्याशी निगडित सांस्कृतिक इतिहासाचा अभ्यास करताना ग्रामोफोनवर आवाज रेकॉर्ड करणारी पहिली गायिका गौहर जान यांची माहिती वाचनात आली. ती फारच त्रोटक होती. त्यामुळे शोध पत्रकाराप्रमाणे आझमगड, दरभंगा, वाराणसी, रामपूर, कोलकाता, चेन्नई, मुंबई अशा विविध ठिकाणी जाऊन गौहर जान यांच्याविषयी माहिती गोळा करून, ‘माय नेम इज गौहर जान’ हे चरित्र लिहिले. या पुस्तकाने माझे आयुष्य बदलले, साहित्य अकादमीचा इंग्रजी साहित्यातील युवा पुरस्कार मिळाला. ऑस्ट्रेलियातील क्वीन्सलँड विद्यापीठाच्या संगीत आणि इतिहास विभागाने मी या पुस्तकासाठी केलेला अभ्यास पाहून पीचएडी करण्याचा प्रस्ताव दिला. त्यानंतर चार वर्षे अभ्यास करून डॉक्टरेट मिळविली. त्यानंतर खऱ्या अर्थाने कॉर्पोरेट करिअर सोडून पूर्णपणे इतिहास संशोधन व लेखनाकडे वळालो, अशी माझी ‘अनप्लॅँड जर्नी’ आहे.

‘वेटिंग फॉर शिवा : अनअर्थिंग द ट्रूथ ऑफ काशीज ज्ञानवापी’ या पुस्तकात तुम्ही काशीचा इतिहास मांडून ज्ञानवापीचे रहस्य उलगडले आहे. काशीच्या मुक्ततेसाठी छत्रपती शिवाजी महाराजांपासून अनेकांनी योगदान दिले, असे ऋण तुम्ही व्यक्त करता. त्याविषयी काय सांगाल?

– काशीच्या विश्वनाथाचे मंदिर, सौराष्ट्र येथील सोमनाथाचे मंदिर, अयोध्या येथील श्रीरामाचे मंदिर यांसाठी झालेल्या चळवळी हा भारतीय सभ्यतेचा ‘रेनेसाँ’ आहे. त्या आताच्या काळात हे राजकीयदृष्ट्या प्रेरित आहे, असे अनेकांना वाटते. परंतु, त्यांचा इतिहास खूप मोठा आहे. या तीर्थक्षेत्रांच्या मुक्ततेसाठी हजारो वर्षांपासून आपल्या पूर्वजांनी प्रयत्न केले आहेत. काशी विश्वनाथाच्या मंदिराची पुनर्स्थापना हे छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जीवनाचे ध्येय होते. त्यामुळे आपल्या पुण्यभूमी परत मिळविणे हे राजकारण नसून, ते पितृऋण आहे. ते फेडण्यासाठी अयोध्येतील श्रीराम मंदिराप्रमाणेच काशीच्या विश्वेश्वरासह सर्व मंदिरे हिंदूंना परत मिळावीत, यासाठी प्रयत्न करणे हे आपले कर्तव्य आहे.

ज्ञानवापी खटल्यात भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाच्या आधारे हा वाद सोडविला पाहिजे, अशी तुमची आग्रही भूमिका आहे, त्याबाबत काय सांगाल?

– न्यायालयाच्या आदेशानुसार, ज्ञानवापी मशीद परिसरात अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या आधारे पुरातत्व सर्वेक्षण करण्यात आले. या मशिदीच्या निर्मितीपूर्वी तेथे हिंदू मंदिर होते, असे आठशे पानांच्या या अहवालात म्हटले आहे. महाराष्ट्रातून आलेल्या नारायण भट्ट यांनी हे मंदिर उभारले होते. याशिवाय सर्वेक्षणात खंडित मूर्ती, बाराव्या ते सतराव्या शताब्दीतील शिलालेख सापडले आहेत. वास्तविक ज्ञानवापी हाच मुळात संस्कृत शब्द आहे. त्यामुळे हातच्या कंकणाला आरशाची गरजच नव्हती. तरीही सर्व कायदेशीर प्रक्रिया अवलंबिण्यात आली आहे.

भारतीय इतिहासाकडे नव्या दृष्टीने पाहणाऱ्या लेखनाकडे तुम्ही कसे पाहता?

– स्वातंत्र्यानंतर मार्क्सवादी विचारधारेने प्रेरित इतिहास लेखन करण्यात आले. त्यामध्ये देशाविषयी न्यूनगंड आणि अपराध भावना, अनिष्ट चालीरीतींचे भांडवल आणि पूर्वजांच्या यशोगाथेला हीन लेखण्याचा प्रयत्न सातत्याने करण्यात आला. दिल्ली केंद्रित इतिहासात परकीय आक्रमकांचा गौरव करून, भारतीय राजांना कायम पराभूत दाखविले. या ऱ्हस्व दृष्टीच्या चुकीच्या इतिहासाला तथ्याधारित पर्याय देण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या चांगल्या इतिहास लेखकांची नवीन लाट आली आहे. देशाच्या गौरवशाली इतिहासाकडे ते नव्याने पाहात आहेत. खरा इतिहास जाणून घेण्याची जिज्ञासा वाढली आहे. त्यामुळेच इतिहास विषयक पुस्तकांना मागणी वाढली आहे. इतिहास संशोधनाची आवड आणखी वाढावी, यासाठी संशोधनाला प्रोत्साहन दिले पाहिजे.

इतिहास संशोधनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी तुमची अधिछात्रवृत्ती योजना काय आहे?

– भारतीय इतिहास संशोधन परिषदेसारख्या (आयसीएचआर) सरकारी संशोधन संस्थांवर कायम डाव्यांचा पगडा राहिला आहे. त्याला पर्याय म्हणून खऱ्या इतिहास संशोधनाला चालना देण्यासाठी ‘फाउंडेशन फॉर इंडियन हिस्टॉरिकल अँड कल्चरल रिसर्च’ ही संस्था सुरू केली आहे. त्या माध्यमातून प्रतिभावान संशोधकांना फेलोशिप देण्यात येणार आहे. हे संशोधक भारतीय इतिहासाकडे नव्या दृष्टीने पाहण्यासाठी इतिहास, पुरातत्व, भूगर्भशास्त्र, एतद्देशीय भाषांचा इतिहास असे विविध ‘मल्टिडिसिप्लिनरी’ (आंतरविद्याशाखीय) प्रकल्प हाती घेणार असून, ते शोधनिबंध, संशोधन पत्रिका, पुस्तकांच्या स्वरूपात सादर केले जातील.

प्रार्थना स्थळे (विशेष तरतुदी) कायद्याबाबत (प्लेसेस ऑफ वर्शिप अॅक्ट, १९९१) तुमची भूमिका काय आहे?

– एखाद्याच्या घरावर कोणी कब्जा केला, तर तो हटवून घर परत मिळविण्याचा प्रयत्न करणाऱ्याला रोखणे अत्यंत चुकीचे आहे. त्याचप्रमाणे भारतासारख्या लोकशाही देशात आपली प्रार्थनास्थळे कायदेशीर मार्गाने आणि शांततामय रीतीने परत मिळविण्याच्या प्रयत्नांना हा कायदा प्रतिबंध करीत असून, ते लोकशाहीविरोधी आहे. अर्थात त्यामध्ये अनेक ‘लूपहोल्स’ असून, त्या आधारे अयोध्येनंतर काशी, मथुरा आदी प्रार्थनास्थळांच्या मुक्ततेसाठी प्रयत्न केले जात आहेत.

धर्मनिरपेक्ष देशात मंदिरांवर सरकारचे नियंत्रण असावे का?

– हिंदू मंदिरांवर सरकारचे नियंत्रण हे अत्यंत पक्षपाती आहे. अन्य सर्व धर्मांना त्यांच्या धार्मिक व शैक्षणिक संस्था चालविण्याची मुभा आहे. केवळ हिंदू समाजाला अशी मुभा नसून, सर्व मंदिरे सरकारच्या ताब्यात आहेत. भाविकांकडून अर्पण केला जाणारा पैसा हा मंदिरांऐवजी अन्य कामांसाठी वापरला जातो. तेथील पुजाऱ्यांना दिवा लावण्यासाठीदेखील पैसे दिले जात नाहीत. एकीकडे धर्मनिरपेक्ष देशात घटनात्मक पदावर असलेल्या पंतप्रधानांनी एखाद्या मंदिरात जाऊन पूजापाठ केल्यास आक्षेप घेतले जातात. त्याच देशात मंदिरांवर सरकारचे नियंत्रण असते, तेव्हा धर्मनिरपेक्षतेला बाधा येत नाही का? हा दुटप्पी मापदंड आहे.