मुंबई : क्षयरुग्ण संख्येमध्ये मागील दोन वर्षांत घट झाली असून या रुग्णसंख्येचे निदान करण्यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्ता आधारित सुविधेची (एआय) पालिकेच्या आरोग्य विभागाने मदत घेतली आहे. संशयित क्षयरुग्णांचे निदान तीन मिनिटांच्या आतमध्ये व्हावे, यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्ता आधारित एक्स रे सेवेचीही मदत घेण्यात येत आहे. या तंत्रज्ञानाद्वारे एकूण ९० हजार ७५१ एक्स रे काढण्यात आले असून ९२१ एक्स रेमध्ये संभाव्य क्षयरुग्णांची नोंद झाली आहे. तसेच या रुग्णांना वैद्यकीय उपचार मिळावे, यासाठी पाठपुरावाही करण्यात येत आहे.

२०२३मध्ये एकूण १ लाख ८२ हजार ८ नमुन्यांची चाचणी करण्यात आली आहे. त्यात स्त्री आणि पुरुषांमध्ये क्षयरुग्णांचे प्रमाण सारखे आहे. मुंबईमध्ये रुग्णसंख्येमध्ये घट झाल्याचे मागील दोन वर्षांतील आकडेवारीमधून दिसून येते. मुंबई २०२२ मध्ये ५५ हजार २८४ रुग्ण आढळून आले होते. तर २०२३ मध्ये या रुग्णांची संख्या ५० हजार २०६ इतकी नोंदवण्यात आली आहे.

क्षयरुग्णांचे निदान व्हावे यासाठी थुंकी नमुना घेण्यासाठी वैद्यकीय चाचणी करताना क्यूआर कोड आधारित प्रणालीची चाचणी किती उपयुक्त ठरेल, यादृष्टीनेही प्रयत्न सुरू आहेत. या चाचणीला सकारात्मक प्रतिसाद मिळाला तर मुंबईतील सर्व विभागांमध्ये ही प्रणाली सुरू करण्यात येणार आहे. या चाचणीमध्ये लागणारे नमुने आणि चाचणी करण्यासाठी लागणारा वेळ याचाही अभ्यास करण्यात येणार आहे. औषधांना प्रतिरोध असलेल्या एमडीआर स्वरूपाच्या क्षयाचे त्वरित निदान करण्यासाठी २४ ट्रूनॅट यंत्राचा वापर करण्यात येणार असून त्यामुळे निदान जलद होईल, असे सार्वजनिक आरोग्य विभागाचे म्हणणे आहे. मुंबईत ४२ सीबीनॅट यंत्रांची उपलब्धता असून दहा ट्रूनॅट तसेच तीन कल्चर, डीएसटी प्रयोगशाळांद्वारे अत्याधुनिक चाचणी सुविधा उपलब्ध करण्यात आल्या आहे.

क्षय निर्मूलनासाठी लसीकरण मोहीम

मुंबईमध्ये क्षय निर्मूलनासाठी लसीकरण मोहीम राबवण्यात येणार असून पालिका आयुक्त डॉ. भूषण गगराणी आणि अतिरिक्त पालिका आयुक्त डॉ. सुधाकर शिंदे यांनी निर्देश दिले आहे. २४ विभागांमध्ये कार्यक्रम हाती घेण्यात आले आहे. अतिजोखीम असलेल्या रुग्णांचे बीसीजी लसीकरण आणि रुग्ण शोधण्यासाठी अत्याधुनिक एआय तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यात येणार असल्याची माहिती कार्यकारी आरोग्य अधिकारी डॉ. दक्षा शहा यांनी दिली आहे. लसीकरणासाठी सहा अतिजोखीम गट करण्यात आले असून त्यात बाधित, घरगुती संपर्कातील रुग्ण, धूम्रपान करणारे, मधुमेही, कुपोषित, साठ वर्षांपेक्षा अधिक वयाच्या रुग्णांचे लसीकरण करण्यात येणार आहे. हे लसीकरण ऐच्छिक असून पात्र लाभार्थ्यांकडून लेखी संमती घेण्यात येणार आहे. एप्रिल २०२४ मध्ये आरोग्यस्वयंसेविका आणि आशा सेविकांद्वारे पात्र लाभार्थ्यांचे सर्वेक्षण करण्यात येणार आहे. मे २०२४ मध्ये लसीकरण करण्यात येईल जून, जुलै आणि ऑगस्ट महिन्यात उर्वरित लसीकरणाची सुरुवात होईल.

क्षय रुग्णांची लक्षणे

दोन आठवड्यांहून अधिक कालावधीचा खोकला
●दोन आठवड्यांहून अधिक कालावधीचा ताप
●वजन कमी होणे/भूक मंदावणे
●रात्री घाम येणे
●मानेवर गाठ येणे
राज्यातील पोलिस दल होणार हायटेक, कृत्रिम प्रज्ञेचा वापर करण्यास राज्य मंत्रिमंडळाची मंजुरी
काय सांगतात आकडे?

मुंबईमध्ये क्षयावर वैद्यकीय उपचार घेण्यासाठी येणाऱ्या रुग्णांमध्ये मुंबईबाहेरून येणाऱ्या रुग्णांचे प्रमाण वाढत आहे. २०२२ मध्ये हे प्रमाण १६ टक्के इतके होते तर २०२३ मध्ये ही संख्या २१ टक्के इतकी नोंदवण्यात आली आहे. फुफ्फुसाव्यतिरिक्त होणाऱ्या क्षयरुग्णांची संख्या २०२२ मध्ये १९,९२० इतकी होती तर २०२३ मध्ये ही संख्या थोडी कमी झाली असून ती १८,२६६ इतकी नोंदवण्यात आली आहे. क्षय आजार बरा होण्याचा दर या दोन्ही वर्षामध्ये ऐंशी टक्क्यांपेक्षा अधिक आहे.

वर्ष – नवीन निदान झालेले रुग्ण – मुंबईमधील रुग्णसंख्या – मुंबईबाहेरील रुग्ण
२०२२- ६५,७४७ -५५,२८४ – १०,४६३
२०२३- ६३,५७५ – ५०,२०६ -१३,३६९