म. टा. प्रतिनिधी, छत्रपती संभाजीनगर : ‘आजचे वर्तमान खूप अस्वस्थ आहे. शेतकरी आत्महत्या, बेरोजगार तरुणाई, महिला अत्याचार असे असंख्य प्रश्न आहेत. कोणत्या दिशेने गेलो म्हणजे पहाट फुटेल हे कोणालाच कळत नाही. सत्ता डावपेच टाकण्यात मश्गूल आहे. कुठल्याही प्रश्नाचे गांभीर्याने उत्तर द्यावे असे तिला वाटत नाही. तत्त्व, निष्ठा हे शब्द शब्दकोशातच शोभिवंत ठरावेत इतके विटाळसे होऊन बसले आहेत,’ असे परखड प्रतिपादन संमेलनाध्यक्ष प्रा. जगदीश कदम यांनी अध्यक्षीय भाषणात केले.
गंगापूर येथे आयोजित ४३ व्या मराठवाडा साहित्य संमेलनात संमेलनाध्यक्ष प्रा. जगदीश कदम यांनी चौफेर भाषण करीत वास्तवाचा वेध घेतला. ‘मराठीतील सुप्रसिद्ध लेखक हरी नारायण आपटे यांनी ‘काळ तर मोठा कठीण आला’ या शीर्षकाची कथा लिहिली. त्याला आता खूप वर्षे लोटली. पण म्हणतात ना लेखकाची दृष्टी काळाला ही छेदून जात असते. खरोखरच काळ मोठा कठीण आला आहे. आपल्या अवतीभोवतीचे पर्यावरण खूप बिघडले आहे. मूल्यांची मोठ्या प्रमाणात पडझड होत असलेल्या काळातून आपण चाललो आहोत. सत्यापासून दूर लोटणारी अदृश्य शक्ती आपणाला वेढून आहे. तिचा विळखा कधी आणि कसा पडेल सांगता येत नाही. कसले कसले आभास आपणाला चिकटू पाहत आहेत. नव्या पिढीला या आभासांनी भ्रमिष्ट करण्याचा जणू विडाच उचललेला आहे. शब्दांवरचा विश्वास उडत चालला आहे. आपण जे बोलतो, आश्वासन देतो ते पाळण्यासाठी असते याचा भल्याभल्यांना विसर पडलेला आहे. मराठवाड्याचे काही प्रश्न वर्षानुवर्षे सडत पडलेले आहेत. धरणं उभारली गेली, पण पाणलोट क्षेत्रात पाऊस पडला नाही तर पाणी टंचाईचे संकट निर्माण होते. नाशिक-नगरचे लोक मराठवाड्याच्या हक्काचे पाणी द्यायला तयार नसतात. दुष्काळाच्या परिस्थितीत हा प्रश्न ऐरणीवर येतो, असे कदम म्हणाले.
गंगापूर येथे आयोजित ४३ व्या मराठवाडा साहित्य संमेलनात संमेलनाध्यक्ष प्रा. जगदीश कदम यांनी चौफेर भाषण करीत वास्तवाचा वेध घेतला. ‘मराठीतील सुप्रसिद्ध लेखक हरी नारायण आपटे यांनी ‘काळ तर मोठा कठीण आला’ या शीर्षकाची कथा लिहिली. त्याला आता खूप वर्षे लोटली. पण म्हणतात ना लेखकाची दृष्टी काळाला ही छेदून जात असते. खरोखरच काळ मोठा कठीण आला आहे. आपल्या अवतीभोवतीचे पर्यावरण खूप बिघडले आहे. मूल्यांची मोठ्या प्रमाणात पडझड होत असलेल्या काळातून आपण चाललो आहोत. सत्यापासून दूर लोटणारी अदृश्य शक्ती आपणाला वेढून आहे. तिचा विळखा कधी आणि कसा पडेल सांगता येत नाही. कसले कसले आभास आपणाला चिकटू पाहत आहेत. नव्या पिढीला या आभासांनी भ्रमिष्ट करण्याचा जणू विडाच उचललेला आहे. शब्दांवरचा विश्वास उडत चालला आहे. आपण जे बोलतो, आश्वासन देतो ते पाळण्यासाठी असते याचा भल्याभल्यांना विसर पडलेला आहे. मराठवाड्याचे काही प्रश्न वर्षानुवर्षे सडत पडलेले आहेत. धरणं उभारली गेली, पण पाणलोट क्षेत्रात पाऊस पडला नाही तर पाणी टंचाईचे संकट निर्माण होते. नाशिक-नगरचे लोक मराठवाड्याच्या हक्काचे पाणी द्यायला तयार नसतात. दुष्काळाच्या परिस्थितीत हा प्रश्न ऐरणीवर येतो, असे कदम म्हणाले.
‘मराठवाड्याचे नैसर्गिकच नव्हे तर सामाजिक वातावरणही बिघडले आहे. शेती, आरक्षणाचा प्रश्न ऐरणीवर आला आहे. दररोज तीन ते चार तरुण आत्महत्या करीत आहेत. संपन्न, सुसंस्कृत समाज निर्माण करण्यात राज्यकर्ता वर्ग अपयशी ठरला आहे. मराठवाड्यातील साहित्यिकांनी आजच्या ज्वलंत प्रश्नांवर लिहिण्याची गरज आहे. आपले मन गढूळ न होता लिहावे, असे मावळते संमेलनाध्यक्ष शेषराव मोहिते म्हणाले. ‘मसाप’चे अध्यक्ष कौतिकराव ठाले पाटील यांनी शेतकरी प्रश्नांवर भाष्य केले.
‘मराठवाडा साहित्य संमेलनाने वेळोवेळी शेतीचे व शेतकऱ्यांचे प्रश्न परखडपणे मांडलेले आहेत. वर्धा जिल्ह्यातील १९८६ मधली कै. साहेबराव करपे ही महाराष्ट्रातली पहिली शेतकरी आत्महत्या. पुढे आत्महत्या वाढतच राहिल्या. दुर्दैवाने सरकारने त्यांची व प्रश्नांची क्वचितच दखल घेतलेली दिसते. सरकारमध्ये शेतकऱ्यांच्या घरांमधून गेलेली मुलेच सत्तेत असूनही ते शेतकऱ्यांना आणि त्यांच्या प्रश्नांना ‘हलक्या’त घेत गेले. पीक आल्यावर हमी भाव द्यायचा नाही, दिला तर मालाचा काटाच करायचा नाही. व्यापाऱ्यांनी कमी भावात खरेदी केल्यानंतर गरीब व गरजू शेतकऱ्यांजवळचा माल संपला की, मग फक्त दाखवण्यापुरता काटा सुरू करायचा. ही सरकारची पद्धत आहे. केंद्र सरकारमध्ये शेतीमंत्री असताना शरद पवारांनी कर्जमाफीचा जो निर्णय घेतला तो फक्त अपवाद म्हणून सांगता येईल. ‘मराठा आरक्षणा’चे आंदोलन हे शेतकऱ्यांच्या घरांतून गेलेल्या राजकीय नेत्यांच्या अक्षम्य दुर्लक्षाचे फलित आहे. आज ‘मराठा आरक्षणाच्या आंदोलना’च्या निमित्ताने त्यांना त्याची फळे भोगावी लागत आहेत. शेतकऱ्यांच्या शिकल्या सवरलेल्या पण हाताला काम नसलेल्या तरुण मुला-मुलींनी त्यांना आता नेमकेपणाने ‘लक्ष्य’ केलेले आहे. आंदोलनकर्त्या मुला-मुलींना आपण तरी कसा दोष देणार ?, असा सवाल ठाले यांनी उपस्थित केला.
धनंजय मुंडे आज येणार
मराठवाडा साहित्य संमेलनाचा समारोप कृषिमंत्री धनंजय मुंडे यांच्या उपस्थितीत रविवारी सायंकाळी साडेपाच वाजता होणार आहे. दिवसभरात कवी-गीतकारांशी संवाद, ‘परिघाबाहेरचे साहित्य हुंकार’ व ‘मराठवाडा अमृत महोत्सव व मराठवाड्याचे प्रश्न’, ‘संत साहित्य हेच खरे साहित्य’ या विषयावरील परिसंवाद होणार आहे. बालकुमार मेळावा आणि निमंत्रितांचे कविसंमेलन होणार आहे.
लेखकांनी मांडला लेखन प्रवास
छत्रपती संभाजीनगर : ४३ व्या मराठवाडा साहित्य संमेलनात क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले व्यासपीठावर दुपारी ‘म्हणून मी लिहितो/लिहिते’ या विषयावर परिसंवाद झाला. विठ्ठलराव कदम (उमरखेड) यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या परिसंवादात लेखक शरद तांदळे, सुनीता बोर्डे, विजय पाथ्रीकर, आशा पैठणे आणि शाहू पाटोळे यांनी विचार मांडले. ‘मी महापुरुषांचे ग्रंथ वाचले आणि इतरांनाही प्रेरित केले. नरहर कुरुंदकर यांच्या वाचनाने विचारधारा समजली. साहित्यातील विविध गटांचा परिचय झाला. ‘गरुडपुराणामुळे साहित्य प्रकाराकडे वळलो. अठरा पुराणे आणि रावण वाचल्यामुळे लिखाणाची प्रेरणा मिळाली,’ असे रावण कादंबरीचे लेखक शरद तांदळे म्हणाले. ‘आई गेल्यानंतर वसतिगृहात राहत असताना डायरी लिहायला सुरुवात केली. त्या लिखाणातूनच आजपर्यंत भूमिका मांडत आहे,’ असे सुनीता बोर्डे म्हणाल्या. ‘मी लेखक नसून संकलक आहे. लेखक केवळ कथा, कविता लिहितात; पण मी लेखणातून माझाच शोध घेतो. अकरावीला असताना ‘दास कॅपिटल’ ग्रंथ वाचला व पत्रकार म्हणून ‘मराठवाडा’ दैनिकात काम सुरू केले. बाबा आमटे यांच्या ‘भारत जोडो’ कार्यक्रमात काम केले. याच प्रेरणेतून ‘उसवलेले दिवस’, आणि ‘अन्न हे अपूर्णब्रह्म’ ग्रंथ लिहिले,’ असे शाहू पाटोळे म्हणाले. ‘लेखक का लिहितो, यापेक्षा श्वास का घेतो असे विचारले पाहिजे. कष्ट उपसत असताना बाबा देवराये या आदर्श शिक्षकाकडून प्रेरणा घेत माझे शिक्षण पूर्ण केले. ‘माझी वाटचाल’ या आत्मचरित्राने माझ्या जीवनाला आकार मिळाला,’ असे विठ्ठलराव कदम म्हणाले. दिलीप बिरुटे यांनी सूत्रसंचालन केले आणि ज्ञानेश्वर वाघचौरे यांनी आभार मानले.
कविसंमेलन रंगले
छत्रपती संभाजीनगर : गंगापूर येथील ४३ व्या मराठवाडा साहित्य संमेलनात निमंत्रितांचे कविसंमेलन रंगले. वृषाली किन्हाळकर, योगीराज माने, योगिनी सातारकर-पांडे, संजीवनी तडेगावकर, बालाजी मदन इंगळे, प्रभाकर साळेगावकर, उर्मिला चाकूरकर, अभय दाणी, कुसुम मनाळ, रवी कोरडे, संदीप जगदाळे, अरविंद सगर, भारत सातपुते, निर्मळ पाटील यांनी कविता सादर केल्या. देविदास फुलारी यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या कविसंमेलनाचे संचालन केशव खटिंग यांनी केले. ‘मी मनातल्या मनात बांधलं आहे तुझं घर उन्हात’ ही कविता वृषाली किन्हाळकर यांनी सादर केली. ‘लेकरं शिकायला बाहेरगावी जातात’ ही कविता अरविंद सगर यांनी सादर केली.