भारत हा जगातील सर्वाधिक खाद्यतेल वापरकर्ता देश आहे. मात्र भारतात एकूण मागणीच्या ४० ते ४५ टक्केच खाद्यतेल तयार होते. उर्वरित खाद्यतेल आयात केले जाते. एकूण आयातीत जवळपास ६५ टक्के पामतेलाचा समावेश असतो. भारतात तयार होणाऱ्या ४५ टक्के खाद्यतेलात जवळपास २५ टक्के सोयाबीन व त्यापाठोपाठ राइसब्रान आणि भुईमुग यांचा समावेश असतो. या सर्व पार्श्वभूमीवर देशभरात यंदा खरिपातील तेलबिया पेरणी क्षेत्रात दहा वर्षांच्या सरासरीच्या तुलनेत ०.६९ टक्क्यांची घट झाली असताना सर्वाधिक मागणी असलेल्या सोयाबीन पेरणीत दहा वर्षांच्या सरासरीच्या तुलनेत ०.९६ टक्के वाढ होती. मागील वर्षीपेक्षाही १.१८ लाख हेक्टरवर सोयाबीनच्या पेरण्या अधिक झाल्याचे राष्ट्रीय खाद्य सुरक्षा मिशनने नमूद केले होते. मात्र आता खाद्यतेलबियांचे प्रत्यक्ष उत्पादन चिंता वाढविणारे आहे.

केंद्रीय कृषी मंत्रालयाच्या सांख्यिकीनुसार, देशभरात एकूण नऊ प्रकारच्या खाद्यतेलबियांचे उत्पादन होते. त्यापैकी भुईमुग, एरंडी, तीळ, जवस, सोयाबीन व सूर्यफूल या सहा प्रकारच्या तेलबियांचेच खरिपाच्या हंगामात उत्पादन घेतले जाते. या सहा प्रकारच्या तेलबियांचे मागील वर्षीच्या खरिप हंगामात २६१.५० लाख टन उत्पादन होते. यंदा २८३.७० लाख टनाचे लक्ष्य केंद्रीय कृषी मंत्रालयाने निश्चित केले होते. मात्र त्या तुलनेत यंदा फक्त २१५.३३ लाख टन उत्पादन होण्याची चिन्हे आहेत.

याबाबत अखिल भारतीय खाद्यतेल महासंघाचे अध्यक्ष शंकर ठक्कर यांच्याशी ‘महाराष्ट्र टाइम्स’ने चर्चा केली असता त्यांनी सांगितले, ‘मलेशियाने अचानक पामतेलाचे उत्पादन कमी केले आहे. त्याचा आयातीवर परिणाम झाला आहे. त्यामुळे पामतेलाचे घाऊक दर १५ दिवसांत ८२ रुपयांवरून ८५ रुपये, सोयाबीन तेलाचे दर ९१ रुपयांवरून ९७ रुपये, मोहरी तेलाचे दर १०५ रुपयांवरून १०८ रुपये, शेंगदाणा तेल १५४ रुपयांवरून १५८ रुपयांवर पोहोचले आहे. हे घाऊक दर असून किरकोळ दर याहून अधिक आहेत. एकंदर खाद्यतेल बाजाराची स्थिती पाहता आणखी दरवाढीची चिन्हे निश्चितच आहेत.’

सर्वाधिक फटका सोयाबीनला

खाद्यतेलबिया उत्पादनात सर्वाधिक फटका सोयाबीनला बसला आहे. १५८ लाख टन लक्ष्याच्या तुलनेत खरिपात फक्त ११५.२८ लाख टन उत्पादन होत आहे. तर, ९२.५० लाख टन भुईमुगाच्या तुलनेत ७८.२९ लाख टन उत्पादन यंदा होत आहे.

तेलबियांच्या खरिपातील उत्पादनाची स्थिती (लाख टनांत)

(स्रोत : केंद्रीय कृषी मंत्रालय)