हर्ष दुधे, पुणे : राज्य सरकारने समूह विद्यापीठे स्थापन करण्याचा निर्णय जाहीर केल्यानंतर राज्यात २५ शिक्षणसंस्थांची समूह विद्यापीठे निर्माण होऊ शकतात, अशी माहिती उच्च शिक्षण विभागाने ‘मटा’ला दिली आहे. राज्यातील नावाजलेल्या २५ शिक्षणसंस्थांपैकी १५ शिक्षणसंस्थांनी समूह विद्यापीठे स्थापन करण्यास सहमती दर्शवली आहे. अशा पद्धतीने समूह विद्यापीठांची स्थापना करणारे महाराष्ट्र हे देशातील पहिले राज्य ठरणार आहे.
राज्य सरकारच्या मंत्रिमंडळाच्या बैठकीत समूह विद्यापीठ स्थापन करण्याच्या मार्गदर्शक तणाव व्यवस्थापन करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. या निर्णयानुसार समूह विद्यापीठ स्थापन करणाऱ्या शिक्षणसंस्थांना पाच वर्षांपर्यंत प्रत्येक वर्षी एक कोटी रुपये अनुदान देण्यात येणार आहे. हे अनुदान विद्यापीठाच्या स्थापनेसाठी घटनात्मक पदे भरण्यासाठी; तसेच विविध शैक्षणिक सुविधा, विद्यापीठाचा विकास कमी करण्यासाठी शिक्षणसंस्थांना खर्च करता येणार आहे. शिक्षणसंस्थांना सरकारकडून मिळणारे अनुदान सुरू राहणार आहे. त्यामुळे शिक्षणसंस्था पुढे आल्या असून, आगामी काळात ही संख्या वाढण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.
राज्य सरकारच्या मंत्रिमंडळाच्या बैठकीत समूह विद्यापीठ स्थापन करण्याच्या मार्गदर्शक तणाव व्यवस्थापन करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. या निर्णयानुसार समूह विद्यापीठ स्थापन करणाऱ्या शिक्षणसंस्थांना पाच वर्षांपर्यंत प्रत्येक वर्षी एक कोटी रुपये अनुदान देण्यात येणार आहे. हे अनुदान विद्यापीठाच्या स्थापनेसाठी घटनात्मक पदे भरण्यासाठी; तसेच विविध शैक्षणिक सुविधा, विद्यापीठाचा विकास कमी करण्यासाठी शिक्षणसंस्थांना खर्च करता येणार आहे. शिक्षणसंस्थांना सरकारकडून मिळणारे अनुदान सुरू राहणार आहे. त्यामुळे शिक्षणसंस्था पुढे आल्या असून, आगामी काळात ही संख्या वाढण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे.
राज्यभरात पाहणी
उच्च शिक्षण विभागाकडून राज्यातील शैक्षणिक संस्थांची समूह विद्यापीठे स्थापन करण्याच्या दृष्टीने नुकतीच पाहणी करण्यात आली. या पाहणीत राज्यांतील विविध शहरांमधील २५ शिक्षणसंस्था समूह विद्यापीठे स्थापन करू शकतात, असे स्पष्ट झाले आहेत. या शिक्षण संस्थांमधील १५ शिक्षणसंस्थांनी समूह विद्यापीठे स्थापन करण्यासाठी उच्च व तंत्रशिक्षण विभागाकडे सहमती दर्शवली आहे. यापैकी चार शिक्षणसंस्था मुंबई परिसरातील आहेत. उर्वरित शिक्षणसंस्था पुणे, नागपूर, छत्रपती संभाजीनगर, कोल्हापूर अशा राज्यातील विविध महनगरांमधील आहेत, अशी माहिती राज्याचे उच्च शिक्षण संचालक डॉ. शैलेंद्र देवळाणकर यांनी सांगितले.
पुण्यात समूह विद्यापीठे
पुणे आणि पिंपरी-चिंचवड शहरात नावाजलेल्या शिक्षणसंस्था असून, त्यापैकी काही संस्था समूह विद्यापीठे स्थापन करू शकतात. काही दिवसांपूर्वी ‘पुणे एज्युकेशन फोरम’द्वारे आयोजित चर्चासत्रात या संस्थांच्या प्रतिनिधींनी आपला सहभाग नोंदवून समूह विद्यापीठ स्थापन करण्याबाबत चर्चा आणि चाचपणी केली होती. सध्याच्या नियमावलीनुसार पुणे शहरातील मध्यवर्ती ठिकाणीच चार समूह विद्यापीठे सहज निर्माण होऊ शकतात. त्यामुळे आगामी काळात पुणे शहरात खासगी विद्यापीठानंतर समूह विद्यापीठे निर्माण होऊ शकतात.
राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणाच्या अनुषंगाने राज्यात स्थापन होणाऱ्या समूह विद्यापीठांमुळे विद्यार्थ्यांना एकाच शिक्षणसंस्थेच्या संकुलात विद्यापीठाच्या माध्यमातून बहुशाखीय शिक्षण घेण्याची संधी उपलब्ध होणार आहे. विद्यार्थ्यांना वैविध्यपूर्ण आणि गुणवत्तापूर्ण शिक्षण घेण्याची संधी उपलब्ध होणार आहे. अशा प्रकारच्या समूह विद्यापीठांची निर्मिती करणारे महाराष्ट्र हे राज्यातील एकमेव राज्य ठरले आहे. या विद्यापीठांमुळे राज्यात आता एकूण १० प्रकारची विद्यापीठे होणार आहे. आगामी काळात समूह विद्यापीठांची संख्या वाढणार आहे.- डॉ. शैलेंद्र देवळाणकर, संचालक, उच्च शिक्षण
समूह विद्यापीठे अर्थात, क्लस्टर युनिव्हर्सिटी स्थापन करण्याच्या मार्गदर्शक तत्त्वांना मंजुरी देण्याच्या राज्य सरकारच्या निर्णयामुळे राज्य सरकारच्या विद्यापीठांवरील भार कमी होण्यास मदत होईल. शिक्षणाच्या संधी सर्वसामान्य विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचविण्यासाठी, शिक्षणात प्रयोगशीलता आणण्यासाठी आणि शैक्षणिक विस्तारासाठी हा निर्णय महत्त्वाचा आहे. ‘पुणे एज्युकेशन हब’ होण्यासाठी निर्णयाचा फायदा होईल. ‘पुणे एज्युकेशन फोरम’ने परिसंवादाचे आयोजन करून शिक्षणतज्ज्ञांच्या हरकती आणि सूचना पाठविल्या होत्या.- राजेश पांडे, पुणे एज्युकेशन फोरम