सरकारला कर रूपाने दिलेला पैसे जातो कोठे?
‘पाणी हेच जीवन’ हे आपण सर्वच जाणतो. पण मुंबईतील काही भागांकरता पावसाळा हा खूपच मोठे संकट घेऊन येतो. मुंबईमध्ये साधारणतः जवळपास ४०० सखल भागांमध्ये पावसाचे पाणी साठते. ज्या वेळेस जोरदार पाऊस पडत असेल आणि त्याच वेळेस जर समुद्राला भरती आलेली असेल तर ते पाणी पुढे कित्येक तास त्याच सखल भागात तुंबून राहते आणि मुंबईची तुंबापुरी बनते. हे कित्येक वर्ष आपल्या सर्वांनी अनुभवलेले सत्य आहे. आपण सगळे आपली काही चूक नसताना इतक्या वर्ष हे सर्व का भोगत आहोत? एकीकडे कर रूपाने आपण सरकारच्या तिजोरीत इतका पैसा जमा करतो आणि सोयी-सुविधांच्या नावाखाली आपणाला काहीच मिळत नाही. इतक्या वर्षाच्या इतिहासात सुरुवातीपासून ब्रिटिशकालीन जी पाणीपुरवठा करणारी पाईपलाईन होती तीच आतादेखील कार्यरत आहे. तसेच पावसामुळे जमिनीवर साठलेले पाणी समुद्रापर्यंत पोहोचवण्याची ड्रेनेज सिस्टीम पूर्वी जी अस्तित्वात होती तीच आता देखील आहे. मग आम्ही एवढा सरकारला कर रूपाने दिलेला पैसे गेला कोठे? जातो कोठे?
मुंबईच्या असंख्य सखल भागात पाणी साठून राहते
पाणी तर साठणारच…. कारण मुंबई बऱ्यापैकी उभी वाढलेली आहे. म्हणजेच येथे शंभर शंभर माळ्याच्या इमारती गेल्या काही वर्षात उभ्या राहिलेल्या आहेत. असंख्य भरणी मुंबईच्या जमिनीवर येऊन पडलेली आहे. मुंबईच्या रस्त्यांवर माती दिसेनाशी झाली आहे. खेळाची मैदाने तर नाम मात्र शिल्लक राहिली आहेत. सुशोभीकरणाच्या नावाखाली सिमेंटचे जंगल उभे राहिले आहे. संपूर्ण मुंबईचे सिमेंट काँक्रिटीकरण तसेच डांबरीकरण झाल्यामुळे पाणी जमिनीमध्ये मुरण्याची शक्यता जवळजवळ नाही. त्यामुळे मुंबईच्या असंख्य सखल भागात पाणी साठून राहते आणि कित्येक तास त्याचा निचरा होत नाही.
२६ जुलै २००५ च्या महाभयंकर आठवणी अजूनही ताज्या
काही ठराविक मिलीमीटर जरी पाऊस मुंबईत पडला की रस्ते जाम, ट्राफिक जाम, रेल्वे ट्रॅक बंद, लोकांच्या रस्त्यावर साठलेल्या पाण्यातून वाट काढणाऱ्या रांगा, अनोळखी माणसांचा या सर्वांना मदतीचा हात, पावसात रस्त्यावरती मदतीला धावून येणारे देवदूत, ही सर्व सत्य परिस्थिती आपण सर्वांनी वर्षानुवर्ष अनुभवली आहे. २६ जुलै २००५ च्या महाभयंकर आठवणी तर आपल्या सर्वांच्याच हृदयात अजूनही ताज्या आहेत. त्या दिवसाच्या पावसाचा धसका आपण सर्वांनीच घेतला आहे. त्यात आपण आपल्या अनेक बंधू- भगिनींचा आणि चिमुकल्यांचा जीव गमावला आहे.
वर्षानुवर्षे असंख्य निष्पाप नागरिकांचा पाण्याच्या ड्रेनेजमधून वाहून जाऊन मृत्यू
मुंबईमध्ये कुर्ल्यापासून ते लालबागपर्यंत तसेच वडाळापासून ते गोवंडीपर्यंत अशा अनेक ठिकाणी पाणी साचते. मुंबईमध्ये काही ठराविक मिलिमीटर जरी पाऊस पडला तरी पाणी साचते. पण आपले राज्यकर्ते म्हणा किंवा आपली बृहन्मुंबई महानगरपालिका म्हणा यातून काहीच बोध घेत नाही. वर्षानुवर्षे असंख्य निष्पाप नागरिकांचा या पाण्यात पडून, पाण्याच्या ड्रेनेज मधून वाहून जाऊन मृत्यू होतो. काही लोकांचा रस्त्यावरती पडलेल्या खड्यांमुळे मोटारसायकलीवरून जाताना अपघात होऊन जीव गमवावा लागतो नाहीतर अपंगत्व येते. जास्त साठलेल्या पाण्यात महागड्या गाड्या, बसेस, मोटरसायकली, छोटी वाहने अडकून पडतात. पुढे गॅरेजमध्ये नेऊन ती रिपेअर करण्यासाठी फार मोठा खर्च त्या गाड्यांच्या मालकांना करावा लागतो.
माटुंग्यापासून ते लालबागपर्यंत चार महिने दुकानदार जीव मुठीत धरून असतात
माटुंग्यापासून ते लालबागपर्यंत असंख्य लोकं या पावसाच्या साठलेल्या पाण्यात अडकून पडतात. तसेच या भागात असलेले दुकानदार, छोटे-मोठे व्यापारी पावसाचे चार महिने अगदीच जीव मुठीत धरून जगतात आणि त्यांचा व्यवसाय करतात. कारण प्रत्येक पावसात त्यांच्या दुकानात पाणी शिरते आणि खूप मोठ्या प्रमाणात त्यांच्या मालाचे नुकसान होते. मग हा खराब झालेला, सडलेला माल या सर्व दुकानदारांना फेकून द्यावा लागतो. या भागातील चाकरमाऱ्यांचे तर फारच मोठ्या प्रमाणात हाल होतात. अर्ध्या किलोमीटरचे अंतर देखील त्यांना जीव मुठीत धरून एकमेकांच्या सहकार्याने हातात हात धरून पार करावे लागते आणि एखादी ड्रेनेज लाईन उघडी तर नाही ना? हे पाहून पार करावे लागते.
रेल्वे ट्रॅक पाण्याखाली, मुंबई लाईफ लाईन बंद
रेल्वेचा ट्रॅक पूर्णपणे पाण्याखाली जातो आणि कित्येक तास मुंबईची लाईफ लाईन असलेली रेल्वे बंद पडते. तसेच असंख्य बेस्टच्या बसेस देखील या साठलेल्या पाण्यात एकाच ठिकाणी अडकून पडतात. सगळीकडे पाणीच पाणी दिसते. हेच पावसाचे पाणी काही लोकांच्या घरात घुसते, घरातील सर्व वस्तूंचा नाश करते, टीव्ही, फ्रिज, पलंग, गॅस, इतर शोभेच्या आणि महागड्या वस्तू क्षणात खराब करते. आपण मेहनतीने कमावलेल्या पैशाचा एका क्षणात चुराडा होतो आणि संपूर्ण घरातील कुटुंबाला एखाद्या पलंगाचा किंवा एखाद्या उंचवट्याचा आसरा घ्यावा लागतो. जोपर्यंत हे साठलेले घाण पाणी ओसरत नाही तोपर्यंत ते कुटुंब फारच कठीण जीवन जगत असते. असंख्य नाहक बळी यात निष्पाप लोकांचे गेलेले आहेत आणि आताही जात आहेत. हे इतक्या वर्ष सातत्याने घडते आहे.
पावसाच्या साठलेल्या पाण्यात कॅमेरा घेऊन जाण्याचे धाडस करणारा हा फोटोग्राफर
या सर्व सत्य घटना, हा सर्व इतरांच्या जीवनातील जगण्याचा संघर्ष जागृतपणे स्वतःच्या जीवाची पर्वा न करता, स्वतःच्या महागड्या कॅमेऱ्याची देखील पर्वा न करता, जी व्यक्ती आपल्यापर्यंत या सर्व वास्तविक सत्य घटना पोहोचवण्याचे कार्य करते ती म्हणजे आपला कॅमेरामन, फोटोग्राफर होय. पावसाच्या साठलेल्या पाण्यात आपला कॅमेरा घेऊन जाण्याचे धाडस करणारा हा फोटोग्राफर.
सत्य परिस्थिती आपल्या कॅमेऱ्यात कैद करत फिरणारा फोटोग्राफर
मग ते पाणी खांद्यापर्यंत का असेना, त्यातून आपल्या स्वतःचा जीव धोक्यात घालून, कॅमेरा हातात घेऊन, स्वतःचा तोल सांभाळत, एक-एक पाऊल पुढे टाकत समोरील सत्य परिस्थिती आपल्या कॅमेऱ्यात कैद करत फिरणारा हाच तो फोटोग्राफर. त्याने काढलेले फोटो वेगवेगळ्या माध्यमातून समाजापर्यंत पोहोचवण्याचा तो कटाक्षाने प्रयत्न करतो. त्यामध्ये वृत्तपत्र असतील, वेगवेगळ्या वृत्त वाहिन्या असतील तसेच वेगवेगळी सामाजिक माध्यम असतील, या सर्वांमधून त्या फोटोग्राफर चे ते काम, त्या कॅमेरामनचे ते काम आपण पाहतो. यामुळेच घडलेल्या घटनेची सत्य परिस्थिती आपल्या डोळ्यापुढे तशीच्या तशी उभी राहते.
फोटोग्राफर्स समाजापुढे फक्त सत्य पोहोचवण्याचे कार्य करतात
गेली कित्येक वर्षे हे सर्व फोटोग्राफर्स मिळून समाजापुढे फक्त आणि फक्त सत्य पोहोचवण्याचे कार्य त्यांच्या कठीण परिश्रमातून करत आहेत. एक फोटोग्राफर म्हणून मी देखील गेली ३० वर्षे तेच करतो आहे. माझ्या याच अनुभवातून मी येथे ठामपणे सांगू शकतो की पावसात जाऊन फोटो काढणे ही खूप अवघड गोष्ट आहे. कारण सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे तुम्हाला तुमचा महागडा कॅमेरा पावसापासून वाचवायचा असतो. त्याचबरोबर कॅमेऱ्यात आणि लेन्समध्ये पाणी जाणार नाही याची काळजी घ्यावी लागते. तसंच साचलेल्या पाण्यातून स्वतःचा जीव मुठीत धरून पुढे पुढे जावे लागते. जात असताना एखादा खड्डा, गटर, ड्रेनेज वाटेत नाही ना याची खात्री करून मार्ग काढत पुढे जावे लागते.
कठीण परिस्थितीमध्ये निर्भीडपणे काम करणारा फोटोग्राफर
फोटो शूट करत करत पुढे जात असताना पावसामुळे कित्येकदा तर लेन्सवर फॉग येते. त्यामुळे समोरील दृश्य व्यवस्थित टिपता यावे याकरता कोरडा कपडा किंवा रुमाल जवळ बाळगून त्यानेच कॅमेऱ्याची लेन्स अनेकदा पुसावी लागते. फोटो शूट करत असताना उत्साही छोटी मुले, तरुण मुले साचलेल्या पाण्यात मस्ती करतात, पोहतात, उड्या मारतात, एकमेकांच्या अंगावर पाणी टाकतात, त्यावेळेस आपला कॅमेरा भिजणार नाही याची पुरेपूर काळजी घ्यावी लागते. कॅमेरा भिजू नये म्हणून कॅमेरा कव्हर तसेच डोक्यावरती छत्री देखील असावी लागते. पावसामुळे असंख्य खड्डे देखील रस्त्यावर पडतात. बऱ्याचदा तर वादळी वाऱ्यामुळे झाडे देखील उन्मळून पडतात. त्यामुळे चालताना देखील आजूबाजूला लक्ष ठेवून फारच खबरदारी घ्यावी लागते. अशा कठीण परिस्थितीमध्ये निर्भीडपणे जो काम करतो तो म्हणजे फोटोग्राफर.
जीवाला काही झालं तर कुठलीच मदत, विमा मिळणार नाही
हे सर्व तो फक्त आपले काम व कर्तव्य म्हणून करत असतो. फक्त समाजापर्यंत सत्य काय आहे ते पोहोचवण्यासाठी तो झटतो. हे करत असताना जर त्याच्या जीवाला काही दगा फटका झाला, तो अपंग झाला, त्याचा हे फोटो काढताना जर दुर्दैवी मृत्यू झाला तर कुठलीच मदत व कुठलाच विमा त्याच्या संरक्षणासाठी किंवा त्याच्या परिवारासाठी मिळणार नाही हे माहित असताना देखील तो फोटोग्राफर आपला जीव धोक्यात घालतो. असा हा बहाद्दर न डगमगता पावसा-पाण्यात, वादळी वाऱ्यात, पुरात आपल्या जीवाची बाजी लावून काम करत असतो. तो काम हाच आपला धर्म मानतो. रात्र असो की दिवस असो आलेल्या प्रसंगाला सामोरे जाऊन सत्य परिस्थिती काय आहे हे समाजापुढे मांडतो. त्याने काढलेल्या फोटोंमुळे समाजाचे मन परिवर्तित होते आणि असंख्य गरजूंना समाज मदतीचा हात देतो. उदा. महाराष्ट्रातील विविध जिल्ह्यात आलेल्या पूर परिस्थितीची दाहकता आपल्या वेगवेगळ्या फोटोग्राफर मित्रांनी समाजापर्यंत पोहचवली आणि त्यामुळेच मोठ्या प्रमाणात आर्थिक मदत समाजाच्या दुसऱ्या टोकाकडून मिळाली. अशा या धाडसी शूर-वीर फोटोग्राफरांना माझा सलाम.