पदरात असलेली पाच मुलं… राजेंद्र, जयश्री, शैलजा, गणेश आणि उमेश मुलं लहान होती. उमेश तर अगदी साडे पाच वर्षांचा होता. त्यामुळे या मुलांच्या भविष्याचं काय? असा मोठा प्रश्न रुक्मिणी ताईंच्या मनात घरं करून बसला. कारण, कुटुंबातील प्रमुख व्यक्ती गेल्यानंतर पूर्ण कुटुंबाची काय अवस्था होते, हे फक्त त्या कुटुंबालाच कळतं. घरची परिस्थिती हलाखीची होत चालली होती. माने कुटुंबियांचं मातीचं असलेलं छोटसं घर. मुलांच्या शिक्षणासाठी लागणारा पैसा, त्यात कुटुंबांचा उदरनिर्वाह करण्यासाठी लागणारा खर्च मोठा.

काही दिवसानंतर कुटुंबापोर्जित असलेली अंदाजे ७ एकर शेती, तीदेखील कोरडवाहू. रुक्मिणी ताईंनी शेतीत घाम गाळला आणि पारंपारिक पिकातून कुटुंबाचं संगोपन करायला सुरुवात केली आणि परिस्थिती बदलायला सुरुवात केली. मात्र पडत्या काळात ताईंच्या पाचही भावांनी मोठी साथ दिली. भावाच्या घरची काहीशी चांगली असल्याने ते बहिण्याच्या कुटुंबाला हातभार लावू शकले.

मुलांच्या शिक्षणासाठी सुरू केला दुग्ध व्यवसाय

पाचही मुलांच्या शिक्षणासाठी मोठा पैसा मोजावा लागत होता. शेतीतून हवं तसं उत्पन्न मिळत नव्हतं, त्यामुळे शेतीला जोडधंदा म्हणून रुक्मिणी ताईंनी दुग्ध व्यवसाय उभा केला. दुग्ध व्यवसायातून आर्थिक परिस्थिती बदलू लागली आणि मुलांच्या शिक्षणाचं ओझं हलक झालं. परंतु त्यावेळी शिक्षणाला पैसा अपुरा पडत असल्यामुळे मधल्या मुलाने म्हणजेचं गणेशने इयत्ता सातवीपासून शिक्षण सोडून दिलं. पण बाकी चार भावंडांनी सरकारी शाळेतून आपलं शिक्षण पूर्ण केलं. राजेंद्र आणि उमेश आणि दोन मुलींसाठी ताईंनी शिक्षणासाठी उधारीवर पैसे घेतले.

उमेश आणि शैलजा नोकरीला

रुक्मणी ताईंनी पाचपैकी चार भावंडांचं उच्च शिक्षण पूर्ण केलं. दरम्यान यातील सर्वात लहान मुलगा उमेशनं कुटुंबाची हालाखाची परिस्थिती पाहता, आईलाही आपला हातभार मिळावा यासाठी एक अधिकारी व्हायचं ठरवलं. यासाठी उमेशने कुठलीही खाजगी शिकवणी क्लासेस लावले नाहीत, बाहेरूनच अभ्यास पूर्ण करून अनेक स्पर्धा परीक्षा दिल्या. अनेक ठिकाणी नोकऱ्या लागल्या आणि सोडल्याही. सुरुवातीला ग्रामसेवक म्हणजे रजू झाले, त्यानंतर पुढे आणखी परीक्षा देत कृषी सेवक झाले. अशाप्रकारे मुंबई महापालिका, पोलिस उपनिरीक्षक आणि येथून पुढे सहकार अधिकारी झाले. इतकंच नव्हे तर सहकार अधिकारी असताना उपविभागीय पोलीस अधिकाऱ्यांची स्पर्धा परीक्षा दिली आणि DYSP म्हणून रजू झाले. दरम्यान सद्यस्थितीत उमेश माने पाटील हे ठाणे पोलीस आयुक्तालय अंतर्गत असलेल्या कल्याण आयुक्तालयाचे सहाय्यक पोलीस आयुक्त आहेत. तर शैलजा या अंगणवाडीका सेविका म्हणून लागल्या, मात्र तिनेही लग्नानंतर नोकरी सोडून दिली.

राजेंद्र आणि गणेश काय करतात?

रुक्मिणी ताईंचा चौथ्या क्रमांकाचा मुलगा गणेशने पैशाअभावी शिक्षण सोडून दिलं होतं. त्यानंतर त्याने खाजगी काम सुरू केलं. आज गणेश उत्तर प्रदेशमध्ये सोनं-चांदी गलाई करण्याचं कामकाज करत आहे. त्यातून त्यांना चांगला पैसा मिळतोय. तर सर्वात मोठा मुलगा राजेंद्र वडीलापोर्जित शेती करत असून त्यांना शेतीतून चांगलं उत्पन्न मिळतंय, तसंच ते मार्केटिंगचं काम देखील करतात. आज तिघा भावंडासह आईच्या मेहनतीने सात एकरावरील शेती १४ एकरापर्यंत पोहचली आहे.

पाचही भावंडांची लग्न झाली

रुक्मिणी ताईंनी हळूहळू पाचही मुला-मुलींची लग्न लावून दिली. शैलजा आणि जयश्री या दोघींना सांगली जिल्ह्यातच दिले असून दोघींच्या घरचे शेती सांभाळतात. तर राजेंद्र गणेश आणि उमेश या तिघांचाही विवाह झाला असून सर्वांना मुलदेखील आहेत. आज आमचं अख्ख कुटुंब आनंदित असल्याचं उमेश माने पाटील सांगतात.

दरम्यान, रुक्मिणी ताईंची आज गावात स्वत:ची वेगळी ओळख निर्माण झाली आहे. पतीच्या मृत्यूबाबत बोलताना ताई म्हणतात, ‘माझं आयुष्य बदललं आहे’. १९८६ नंतर माझ्याकडे खंबीर होण्याशिवाय पर्याय नव्हता. आता मी पूर्वीपेक्षा जास्त सशक्त झाली आहे.