महेश तिवारी, गडचिरोली : सुमारे तीन वर्षांपूर्वी छत्तीसगड मार्गे गडचिरोली जिल्ह्यात दाखल झालेल्या जंगली हत्तींनी अवघ्या सहा महिन्यांत पाच जणांचे बळी घेतले आहेत. पिकांसोबतच गावात शिरून घरांचेही अधिक नुकसान केले. या नुकसानीसाठी वनविभागाने डिसेंबर २०२३पर्यंत ३ कोटी ४८ लाख ४४ हजार १११ रुपयांची मदत दिल्याची माहिती सूत्रांनी दिली आहे. या हत्तींची वाढती दहशत लक्षात घेता त्यांचा बंदोबस्त करण्याची मागणी जोर धरत आहे.
राज्यात सर्वाधिक वनक्षेत्र असलेला गडचिरोली जिल्हा आहे. काही वर्षांपूर्वीपर्यंत हरीण, चितळ, सांबर असे प्राणी अधिक होते. अलीकडे बिबट, वाघांची संख्या वाढू लागली आहे. हत्तींचा विचार करता केवळ कमलापूर कॅम्पमध्ये नऊ होते. साधारणत: तीन वर्षांपूर्वी छत्तीसगडच्या सीमेतून कोरची तालुक्यातील रानकट्टा परिसरात २५ जंगली हत्तींचा कळप आला. या भागात त्यांनी सुरुवातीला धान पिकाची नासाडी केली. नंतर हे कुरखेडा, देसाईगंज, आरमोरी तालुक्यात गेले. अनेकदा त्यांनी गोंदिया आणि चंद्रपूर जिल्ह्याच्या सीमेतही प्रवेश केला. एकाच परिसरात साधारणत: तीन-चार दिवस हे हत्ती थांबत असल्याने नुकसानीचे आकडे वाढतात. मागील काही दिवसांपासून वाघ आणि बिबट्यांच्या हल्ल्यांमुळे दहशतीत असलेल्या गडचिरोली जिल्ह्यातील नागरिकांना आता जंगली हत्तींच्या नव्या संकटालाही समोरे जावे लागत आहे.
राज्यात सर्वाधिक वनक्षेत्र असलेला गडचिरोली जिल्हा आहे. काही वर्षांपूर्वीपर्यंत हरीण, चितळ, सांबर असे प्राणी अधिक होते. अलीकडे बिबट, वाघांची संख्या वाढू लागली आहे. हत्तींचा विचार करता केवळ कमलापूर कॅम्पमध्ये नऊ होते. साधारणत: तीन वर्षांपूर्वी छत्तीसगडच्या सीमेतून कोरची तालुक्यातील रानकट्टा परिसरात २५ जंगली हत्तींचा कळप आला. या भागात त्यांनी सुरुवातीला धान पिकाची नासाडी केली. नंतर हे कुरखेडा, देसाईगंज, आरमोरी तालुक्यात गेले. अनेकदा त्यांनी गोंदिया आणि चंद्रपूर जिल्ह्याच्या सीमेतही प्रवेश केला. एकाच परिसरात साधारणत: तीन-चार दिवस हे हत्ती थांबत असल्याने नुकसानीचे आकडे वाढतात. मागील काही दिवसांपासून वाघ आणि बिबट्यांच्या हल्ल्यांमुळे दहशतीत असलेल्या गडचिरोली जिल्ह्यातील नागरिकांना आता जंगली हत्तींच्या नव्या संकटालाही समोरे जावे लागत आहे.
जंगली हत्तींना हुसकावून लावण्यासाठी पश्चिम बंगालमधून हुल्ला पथकाला बोलविण्यात आले आहे. या पथकामध्ये दहा जणांचा समावेश आहे. हे पथक सरकारी कर्मचारी नाहीत. मनरेगाच्या दरानुसार त्यांना वेतन दिले जाते. निवास आणि जेवणाचा खर्च वनविभाग करीत आहे. या हुल्ला पथकाच्या मदतीला वनविभागाने २५ जणांचे प्राथमिक बचाव पथक तयार केले आहे. यासोबतच वडसा आणि गडचिरोली या दोन वनविभागांकडून दोन थर्मल ड्रोनचा वापर केला जात आहे. हे ड्रोन आठ किलोमीटरपर्यंत फिरून हत्तींच्या हालचालींवर लक्ष ठेवतात. समस्या अजूनही सुटलेली नाही.
वडसा विभागात सर्वाधिक नुकसान
गडचिरोली आणि वडसा असे गडचिरोली जिल्ह्यात दोन वनविभाग कार्यरत आहेत. जंगली हत्तींकडून वडसा वनविभागात सर्वाधिक नुकसान झाले आहे. वडसा वनविभागांतर्गत जंगली हत्तींकडून मागील तीन वर्षांत झालेल्या नुकसानीची भरपाई म्हणून २ कोटी ९६ लाख ३९ हजार ९७३ रुपयांचे अनुदान वाटप करण्यात आले. यात २०२१-२२मध्ये शेतीच्या नुकसानीसाठी ८ लाख ६९ हजार १०० रुपयांचे अनुदान देण्यात आले. २०२२-२३मध्ये ७२ लाख ३६ हजार ९६० रुपये दिले गेले. यात पिकांच्या नुकसानीसाठी ६४ लाख ४९ हजार ५१० रुपये, २२ घरांसाठी ७ लाख ८७ हजार ४५० रुपयांचा समावेश आहे. तिसऱ्या वर्षी; २०२३मध्ये २ कोटी १५ लाख ३३ हजार ९१३ रुपयांचे अनुदान वाटप करण्यात आले आहे. यात पिकांच्या नुकसानीसाठी २ कोटी ६ लाख ३५ हजार ५२३ रुपये, चार मृतांच्या वारसांना ७५ लाख तर ३७ घरांच्या नुकसानीसाठी १५ लाख ४ हजार ४५० रुपयांचे अनुदान देण्यात आले आहे.
गडचिरोलीत ५२ लाखांचे अनुदान
गडचिरोली वनविभागाच्या हद्दीत जंगली हत्तींकडून तीन वर्षांत झालेल्या नुकसानीची भरपाई म्हणून ५२ लाख ४ हजार १३८ रुपयांचे अनुदान वाटप करण्यात आले. २०२०-२१मध्ये या विभागात एकही घटना घडली नाही. दुसऱ्या वर्षी पिकांचे नुकसान झाल्याने १९ लाख १५ हजार १७० रुपयांची भरपाई शेतकऱ्यांना देण्यात आली. २०२२-२३मध्ये पिकांसह २९ घरांचेही जंगली हत्तींनी नुकसान केले. एकाचा बळीही गेला. पिकांच्या नुकसानीसाठी ४ लाख ९९ हजार ७८८ रुपये, मनुष्यहानीसाठी २० लाख रुपये तर २९ घरांच्या नुकसानीसाठी ७ लाख ८९ हजार १८० रुपयांची भरपाई देण्यात आली.
सुरक्षा उपाय…
– पश्चिम बंगालचे हुल्ला पथक
– प्राथमिक बचाव पथक
– दोन थर्मल ड्रोन