चंद्रावरील ज्वालामुखीजन्य माती आणि खडकांमध्ये अल्प प्रमाणात सल्फरचे अस्तित्व असल्याचे अमेरिकेच्या अपोलो मोहिमांमधून पृथ्वीवर आणलेल्या नमुन्यांमधून याआधी सिद्ध झाले होते. मात्र, त्या मोहिमा प्रामुख्याने चंद्राच्या विषुववृत्तीय भागांतील होत्या. पृथ्वीवरील आणि चंद्रावरील सल्फरच्या समस्थानकांची तुलना करून तेथील सल्फरचा उगम शोधता येऊ शकतो, असे शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे. चंद्रावरील सल्फरचे अस्तित्व चंद्राच्या निर्मितीच्या वेळी घडलेल्या तप्त घटनांचे निदर्शक असल्याचे मानले जाते. चांद्रयान-३ मोहिमेतून चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाजवळील प्रदेशातही सल्फरचे अस्तित्व सिद्ध झाल्याने चंद्राच्या उगमाचे विज्ञान उलगडण्यासाठी त्याची मदत होईल, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.

याबाबत ‘महाराष्ट्र टाइम्स’शी बोलताना फिजिकल रिसर्च लॅबोरेटरीचे (पीआरएल) संचालक प्रा. अनिल भारद्वाज म्हणाले, ‘चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाजवळ सल्फरचे अस्तित्व प्रत्यक्ष आढळून येणे हे मोहिमेतील अत्यंत महत्त्वाचे निरीक्षण आहे. येत्या काळात रोव्हरच्या माध्यमातून आणखी निरीक्षणे नोंदवून सल्फरचा उगम शोधण्याचा आम्ही प्रयत्न करू. चंद्रावर अवकाशातून होणारा अशनीपात आणि चंद्रावर पूर्वी घडून गेलेले ज्वालामुखी हे तेथील सल्फरचे दोन प्रमुख स्रोत असू शकतात. त्यातील नेमके कारण शोधण्यासाठी सखोल संशोधन करावे लागेल.’

शक्तिशाली लेझरच्या माऱ्यातून मूलद्रव्यांचा शोध

इस्रोच्या बेंगळुरू येथील लॅबोरेटरी फॉर इलेक्ट्रो ऑप्टिक्स सिस्टीम्स या प्रयोगशाळेने लिब्स या एक किलो वजनाच्या उपकरणाची निर्मिती केली आहे. ‘लिब्स’च्या साह्याने चंद्राच्या पृष्ठभागावर जवळून शक्तिशाली लेझरचा मारा केला जातो. लेझरचा मारा होणाऱ्या ठिकाणी तापमान वाढून तिथे प्लाझ्मा तयार होतो. या प्लाझ्माकडून येणाऱ्या प्रकाशाचा वर्णपट तपासून त्याद्वारे तिथे कोणती मूलद्रव्ये आहेत हे समजू शकते. लिब्सच्या प्राथमिक नोंदींनुसार चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाजवळील माती, दगडांमध्ये सल्फरसोबत अॅल्युमिनियम, कॅल्शियम, आयर्न, क्रोमियम, टायटेनियम, मँगेनिज, सिलिकॉन आणि ऑक्सिजनचे अस्तित्व आढळून आले आहे. तिथे हायड्रोजनचेही अस्तित्व आहे का, हे तपासले जात आहे.