ठिकाण : वारज्यातील सिलिंडरचे गोदाम आणि सिंहगड रस्त्यावरील हिंगणे परिसरातील एजन्सीची सिलिंडर वितरित करण्याची जागा.
वेळ : दुपारी १२ ते २ दरम्यान.

घटना : पुण्यात सहजरीत्या मागेल त्याला सिलिंडर मिळतो का, हे तपासण्यासाठी ‘महाराष्ट्र टाइम्स’चे दोन सहकारी ग्राहक म्हणून दोन्ही ठिकाणी दाखल झाले. ‘अधिकृत कनेक्शन नाही; पण सिलिंडर पाहिजे,’ अशी मागणी करताच सिलिंडर वितरित करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांनी तेराशे रुपये द्या आणि रिकामा सिलिंडर घेऊन या, असे सांगितले. रिकामा सिलेंडर नसल्यास दोन हजार रूपये होतील, असेही सांगितले. या मुळे दोन्ही ठिकाणी पैसे दिले की कोणत्याही कागदपत्रांशिवाय, बुकिंगशिवाय सिलिंडर मिळतो, हे स्पष्ट झाले.

सिलिंडरचा साठा येतो कोठून?

कोथरूड, सिंहगड रस्ता, कर्वेनगर, वारजे आणि मध्यवर्ती पेठांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर बाहेरूनगावाहून शिक्षणासाठी आलेले विद्यार्थी राहतात. त्यामुळे या परिसरात अडीच किलोपासून ते पाच किलोच्या लहान सिलिंडरची विक्री मोठ्या प्रमाणावर होते. या दुकानांची पाहणी केली असता, घरगुती सिलिंडरमधून पाइपने गॅस काढून अडीच किलोच्या सिलिंडरमध्ये भरून विक्री होत असल्याचे आढळून आले. त्यामुळे अशा पद्धतीने सिलिंडरची विक्री करणाऱ्यांना घरगुती सिलिंडर एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर उपलब्ध कसे होतात, असाही प्रश्न उपस्थित झाला.

अडीच किलोचा सिलिंडर अनधिकृत

एका गॅस एजन्सीच्या संचालकांना याबाबत विचारणा केली असता, ‘पाच किलोचे लहान सिलिंडर अधिकृत आहे. अशा सिलिंडरवर संबंधित कंपनीचे नाव लिहिलेले असते. मात्र, अडीच किलोचे सिलिंडर कंपनीकडून येत नाहीत,’ असे त्यांनी सांगितले. अनेकांच्या नावावर बुकिंग करून सिलिंडर घेतले जातात आणि त्यानंतर अशा पद्धतीने विक्री केली जाते, याकडेही त्यांनी लक्ष वेधले.

घरगुती आणि व्यावसायिक वापराच्या गॅसचा काळाबाजार करणाऱ्यांचा शहरात सुळसुळाट झाला आहे. रिकाम्या टाक्यांमध्ये बेकायदा गॅस भरून त्याची खुलेआम विक्री करण्याच्या प्रकारांमुळे सिलिंडर टाक्यांचा स्फोट आणि आगीच्या घटनांत वाढ झाली आहे. वारंवार घडणाऱ्या या घटनांमुळे संपूर्ण शहर ‘ गॅस’वर असल्याची धोकादायक स्थिती निर्माण झाली आहे.

शहराची सुरक्षितता धोक्यात

लोहगाव विमानतळापासून अर्धा किलोमीटर अंतरावर अनधिकृतपणे उभारलेल्या सिलिंडर गोदामाला भीषण आग लागल्याची घटना बुधवारी दुपारी घडली. गोदामात शंभर सिलिंडर होते. आगीत दहा ते बारा सिलिंडरचे स्फोट झाले. या घटनेमुळे अनधिकृत सिलिंडर गोदामांचा प्रश्न ऐरणीवर आला आहे. शॉर्ट सर्किट, गॅस गळती किंवा अन्य कारणामुळे आग लागल्याने गॅस सिलिंडरचा स्फोट झाल्याच्या सुमारे पंधरा घटना गेल्या काही महिन्यांत शहरात घडल्या आहेत. पैकी पाच घटनांमध्ये बेकायदा गॅस भरताना स्फोट झाला आहे. या घटनांमुळे शहराची सुरक्षितता धोक्यात आली आहे.

प्रशासन दुर्घटनेच्या प्रतीक्षेत?

शहरातील सिलिंडरच्या अनाधिकृत गोदामांवर जिल्हा प्रशासन आणि पोलिसांनी वेळोवेळी कारवाई केली असली, तरी सिलिंडरची साठवणूक, कृत्रिम टंचाई, घरगुती, व्यावसायिक सिलिंडर टाक्यांमध्ये अनाधिकृतपणे गॅस भरणा, अडीच किलोच्या टाक्यांची राजरोस विक्री हे प्रकार थांबलेले नाहीत. सिलिंडरच्या स्फोटानंतर अनेक ठिकाणी गोदामे असल्याची माहिती पुढे येत आहे. शहरातील अशा सर्वच अनाधिकृत गोदामांचा शोध घेऊन कारवाई करण्याची गरज आहे. त्यामुळे मोठा धोका टाळता येऊ शकतो. मात्र, मोठी जीवितहानी झाल्यानंतरच प्रशासनाला जाग येणार का, असा प्रश्न उपस्थित झाला आहे.

वडगाव बुद्रुकमध्ये ११४ टाक्या जप्त

गेल्या काही महिन्यांत घरगुती वापराच्या सिलिंडरचे दर कमी झाले. त्या तुलनेत व्यावसायिक सिलिंडरचे दर दुपटीहून अधिक आहेत. त्यामुळे घरगुती सिलिंडरमधून व्यावसायिक वापराच्या सिलिंडरमध्ये बेकायदा गॅस भरण्याचा ‘उद्योग’ जोरात आहे. पुणे पोलिसांच्या सामाजिक सुरक्षा विभागाने वडगाव बुद्रुकमधील तुकाईनगर भागात काही महिन्यांपूर्वी कारवाई करून ११४ गॅस टाक्या, सात रिफिलिंग पाइप, रेग्युलेटर आणि वाहतुकीचा टेम्पो जप्त केला होता.

स्फोटांची कारणे काय?

– गोदामात खराब टाक्यांचा साठा
– घरगुती, व्यावसायिक आणि वाहनांसाठी टाक्यांमध्ये धोकादायक पद्धतीने आणि बेकायदा गॅस भरणे.
– गॅसगळती किंवा आगीच्या घटनांमुळे घरातील सिलिंडरचा स्फोट.
– परवानगी नसलेल्या अडीच किलोच्या टाक्यांचा धोकादायक पद्धतीने सर्रास वापर.

घरगुती सिलिंडरच्या काळ्याबाजाराला उधाण

पिंपरी-चिंचवड शहरात गेल्या काही महिन्यांपासून घरगुती सिलिंडरचा मोठा काळाबाजार होत आहे. सिलिंडर विक्रेते, वितरकांचे कर्मचारी आणि काही टोळ्याही या ‘उद्योगा’त सहभागी असल्याचे तपासात समोर आले आहे. वर्षभरात पोलिसांनी गॅसचा काळाबाजार करणाऱ्यांवर दहापेक्षा जास्त गुन्हे दाखल केले आहेत. त्यामध्ये १८ जणांना अटक करून २६८ सिलिंडर जप्त करण्यात आले आहेत.

शहरात गेल्या काही वर्षात मोठ्या प्रमाणात नागरीकरण झाले आहे. शहराची लोकसंख्या तीस लाखांच्या घरात जाऊन पोहोचली आहे. शहरातील वेगवेगळ्या भागांत मोठमोठे गृहनिर्माण प्रकल्प निर्माण झाले आहेत. या पार्श्वभूमीवर शहरात गॅस वितरकांचे मोठे जाळेही पसरले आहे. या वितरकांकडे घरगुती आणि व्यावसायिक वापराचे सिलिंडर पोहोचवण्याचे काम असते.

शहरात घरगुती वापराच्या गॅसचा सर्वाधिक काळाबाजार होतो. घरगुती वापराच्या सिलिंडरमधून गॅस काढून वितरक व्यावसायिक सिलिंडरमध्ये भरतात. छोट्या आकाराच्या सिलिंडरमध्येही अशाच प्रकारे गॅस भरला जाते. गॅस रिफिलिंग करताना सुरक्षिततेचे नियम पाळले जात नाहीत. त्यामुळे शहरात अनेकदा गॅस रिफिलिंग करताना स्फोट होण्याचे प्रकारही वाढले आहेत.

कसा चालतो काळाबाजार?

– घरगुती वापराच्या सिलिंडरमधून एक किंवा दोन किलो गॅस काढून तो अन्य टाक्यांमध्ये भरणे.
– रिफिलींग करण्याचे काम वितरक किंवा वितरकांच्या परस्पर त्यांचे कामगार करतात.
– या प्रकारांमुळे सर्वसामान्य नागरिकांची फसवणूक होते. गॅस भरताना मोठा अपघात होण्याची शक्यता निर्माण होते.

शहरात सिलिंडरचा काळाबाजार करणाऱ्यांवर पोलिसांची नजर आहे. सर्व पोलिस ठाणी आणि गुन्हे शाखांना सिलिंडरचा काळाबाजार रोखण्यासाठी कडक कारवाईच्या सूचना देण्यात आल्या आहेत. बेकायदा सिलिंडर भरतीचा प्रकार आढळल्यास नागरिकांनी पोलिसांशी संपर्क साधावा.- सतीश माने, सहायक पोलिस आयुक्त, पिंपरी

सिंलिंडर फुटीची गॅस कंपनीकडून दखल

विमाननगर परिसरात पत्र्याच्या शेडमध्ये उभारलेल्या गोदामातील बारा घरगुती सिलिंडर फुटल्याच्या घटनेची गॅस कंपनीने गांभीर्याने दखल घेतली आहे. ‘भारत पेट्रोलियम कॉर्पोरेशन लिमिटेड’च्या (बीपीसीएल) सहा जणांच्या पथकाने गुरुवारी घटनास्थळाला भेट देऊन पाहणी केली.

लोहगाव विमानतळ आणि हवाई दलाच्या सीमा भिंतीपासून जवळ असणाऱ्या मोकळ्या मैदानातील खासगी जागेत लेबर कॅम्प उभारण्यात आले आहे. त्या शेजारी ‘भारत गॅस’च्या एजन्सीचालकाने पत्र्याच्या शेडमध्ये अनधिकृत सिलिंडरचे गोदाम उभारले होते. गोदामात बेकायदा भरलेल्या सिलिंडरमधून गॅस चोरी करून तो लहान टाक्यांमध्ये भरण्याचा धंदा चोरून सुरू होता. मोठ्या सिलेंडरमधून दुसऱ्या सिलिंडरमध्ये गॅस भरताना वायू गळती होऊन आग लागली. या वेळी स्फोट झाल्याचा अंदाज अग्निशमन दल आणि पोलिसांनी वर्तवला आहे. गोदामात शंभरहून अधिक सिलिंडर सापडली. अनेक सिलिंडरमधून गॅसगळती सुरू होती. त्यामुळे पोलिसांनी ‘भारत गॅस’ला संपर्क करून सुरक्षेची जबाबदारी घेऊन उपाय योजना करण्याची मागणी केली होती.‘भारत गॅस’च्या पथकाने गुरुवारी घटनास्थळी भेट देऊन घटनेचा आढावा घेतला.

पथकाने भरलेले, रिकामे आणि गळत असणारे सिलिंडर वेगळे करून आवश्यक खबरदारी घेऊन ते तेथून हलविले. गॅस कंपनी लवकरच पोलिसांना दुर्घटनेचा अहवाल सादर करणार आहे. विमानतळ पोलीसांनी आरोपींवर ‘अत्यावश्यक सेवा कायद्यां’र्गत गुन्हा दाखल झाला आहे.

अनधिकृत गोदाम उभारणाऱ्या एजन्सी मालकाचे नाव शिंदे असल्याचे तपासात समोर आले आहे. गोदाम चालविणारा आरोपी श्याम बिष्णोई फरार आहे. त्याला अटक केल्यावरच सखोल माहिती पुढे येऊ शकेल. दुर्घटनेसाठी दोषी असणाऱ्यांना सोडले जाणार नाही. – आनंदराव खोबरे, वरिष्ठ पोलिस निरीक्षक, विमानतळ पोलीस ठाणे